DOĞU VE BATI MEDENİYETİNDE ÇELİŞKİ

Osmanlı Devleti, 19. asırdan itibaren Batılılaşma hareketine başladı ve bu yolda büyük başarılar elde etti. Doğu medeniyetine baktığımızda toplum anlayışında geleneklerin etkili olduğunu görmekteyiz.

Mamafih doğulu topluluklar, metafizikle bağını kopartmayıp daha da bağlandıkları izlenerek, insanı ve toplumu maddi varlığa indirgememiştir. Doğu toplumları genelde basit sebep-sonuç ilişkisiyle bağdaştırıp bilgi, yoğunlaşma ve sentez metodunu seçmiştir.

Doğuluların aksine, Batı medeniyeti her şeyi maddeye indirgemeyi, ruhevi bağlamda ciddi kısıtlamalara önem vermiştir. Batı medeniyetinin özellikle sanayii akımıyla beraber makinaya olan bağlayıcı rolü artarak zihinsel ve emek gerilimi baş göstermiştir.

Batının, sosyal bilimler, iktisat, sosyoloji ve psikoloji gibi alanlarına bakıldığı zaman maddi zihniyetin ön planda olduğu kaynaklarla sahihtir. Lakin buna nazaran batılı birçok bilim adamı seyyahlık adı altında, doğu medeniyetine ait birçok kitaplar ve gravürler yayınlamıştır. Örneğin meşhurlarından olan birçok seyahatnamesi bulunan ve seyahatname türünün İngiliz Edebiyatında ilk örneği olan “The Voyage of Sir John Mandeville” XV. yüzyılın ilk yarısında yazılmıştır. İstanbul’u gezmiş, Marmara Denizini aşmış, Anadolu’dan geçmiş, İstanköy’e, Rodos’a ve Kıbrıs’a uğramıştır. Yolculuğunu daha da uzatarak İran’a, Mısır’a, Hindistan’a ve Çin’e kadar seyyahlık etmiştir.

“The romance of missions or inside views of life and labor in the land of Ararat” isimli  kitabı yazan, Osmanlı İmparatorluğundaki American Board üyesi olan Bayan Maria West’in (1827-1894) Ermenistan’a yaptığı yolculuğu; Bardizang (Bahçecik), Adapazarı, İznik, İstanbul, Harput ve Diyarbakır, İncil’de “EDEN” olarak geçen Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgesinin büyük kısmını içermektedir.

“Streifzüge durch die Türkei” isimli kitabın yazarı Dr. Wilhelm Endriss, 1900’lü yıllarda yaklaşık 6 yıl İstanbul Alman Lisesinde “Doğa Bilgileri Öğretmeni” olarak görev yapmıştır. Bu süre içinde zaman buldukça İstanbul’un ve Anadolu’nun değişik yerlerini gezerek çeşitli fotoğraflar ve karakalem resimler çizmiştir. Anadolu halkının yaşam şeklini, bölgelerin jeolojik oluşumlarını, bitki örtüsünü ve iklim özelliklerini, kahvehanelerini, muhallebicilerini, ayakkabı boyacılarını dahi  inceleyerek çeşitli notlar almıştır.

“Incident of Travel in Greece” isimli kitabın yazarı John Lloyd Stephens 1805-1852 yılları arasında yaşamış, çok ünlü bir Amerikalı gezgin ve yazardır. 1835 senesinde Stephens, Yunanistan ve Anadolu’yu sonrasında 1836’da Mısır ve Kutsal toprakları da gezerek ülkelerin antik yerlerini ve yönetim şekillerini incelemiştir.

Batı’nın kendi zihniyetini yayabilme gayesiyle geçmişte birçok kereler seyyahlarını, doğu coğrafyalarına siyasi, politik, finans desteği sağlayarak yıllar süren incelemelerine destekler vermiş olup günümüz de bu kaynaklardan faydalanarak dolaylı, dolaysız menfaatlenmektedir.

Biraz irdelediğimizde Batı’nın her şeyi tanımladığını, biçimlendirdiğini, konumlandırdığı kaynaklarca sahih olup bunları gerçekleştirebilmenin gücünü nereden aldığını biraz olsun izah edebildiysem ne ala!

Batı uygarlığı, Doğu uygarlığına nazaran daha maddiyatçı daha menfi iradeye sahip olduğunu ve muhtelif sömürgeleştirme niyetiyle uzun uğraşlar içinde bulunduğu da söylenebilir.                

Volkan Yaşar Berber