HAZAR Türk Tarihi-1

Ukrayna, Hazar Türk Devleti toprağı idi. Aslında bu yazı dizisine Doğu Avrupa ve Orta Avrupa Türk tarihi ile başlamak gerekiyordu. M.Ö. 800’lerde Avrupa’ya ilk giden İskitler yani Saka Türkleri ile başlamak gerekiyordu. Ancak bugün Ukrayna’daki savaş bu bölümü öne almama sebep oldu. İnşallah ömrümüz yeter ise diğer Avrupa Türk devletlerini de yazacağım.

Ben uzun yıllar eski Sovyet coğrafyası ile ticaret yaptım. Rusça öğrendim. Ukrayna’daki 13 şehirde iş yerlerim oldu. Şimdiki Rus işgaline muhatap şehirlerde bulundum. Uzun yıllar bu coğrafya insanını tanıma fırsatım oldu. Eğer bir ülkenin sosyolojisini ve psikolojisini bilmek isterseniz, önce o milletin dilini öğrenmek zorundasınız.

Bugün Kiev’in en ünlü meydanı olan Krişatik meydanında iş yerim vardı. Bu meydan turuncu devrimin tüm izlerini taşır. Yakinen bilirim. Bu eylem Ukrayna halkının Rusya’dan koparılma sürecini taşır. Tarihte Ukrayna halkı diye bir millet yoktur. Bu bölge tarihte Hazar Türk devletinin batı ucunda yer alan bir bölgedir. Buraya ilk Rus diye adlandırılan insanların gelişini bu yazı dizisinde bulabileceksiniz. Onun için önce bu coğrafyayı ve tarihsel sürecini iyi bilmek gerek.

Başlangıç olması adına bu bilgiyi vermek zorundayım. Çünkü bu içinde bulunduğumuz süreç ardından binlerce yıl geçse de milletlerin devam eden savaşlarının bir devamıdır.

Tarih milletler mücadelesidir. Tarih dinler savaşı değildir. Din ve inanç milletler savaşında sadece faktörlerden biridir.

Hazar kelimesini ilk geçtiği yer olan Uygur kaynakları gibi görünse de bu doğru değildir. Hazar bir hanedan adı değildir. Bir etnik topluluğun adıdır. Hazar ve Savar, kelimeleri aynı veya çok yakın şeyleri ifade ediyordur.

Ortaçağ, kaynaklarında bir Karahanlı (Afraşiyaplı veya Tapgaçlı) isminde birisi Selçuklu halkı demez iken Hazar’dan bir millet olarak bahseder. Zaten hazarların ilk bahis aynı adlı devletin kuruluşundan çok önceye gider. Bu konuda öncelikli Hazarların kendi kaynaklarına başvurmalıyız. 960’ların başında İspanya’ya cevabı bir mektup yazan Hazar Kağanı Yusuf, şecere kitaplarında soylarının şöyle yazıldığını belirtir; “Sen mektubunda bizim hangi halktan, hangi boy ve kabileden geldiğimizi soruyorsun. Biz Togarma’nın oğlunun oğullarından Yafes’in oğullarından geliyoruz. Bizim atalarımızın şecere kitaplarında Togarma’nın 10 oğlu olduğunu bulduk. Onların adları şöyledir: Agiyor/Aviyor, Tiras/Turis, Avar/Aras, Ugin/Uguz, Biz_L, T-r-na, Hazar, Z-nur/Yanur, B-L-G-D/B-lg-r, Savir/Savar. Biz Hazar’ın oğullarından geliyoruz. Bu oğulların yedincisidir.

Hazar ismi o zamanın Avar, Oğuz, Bulgar, Savar, gibi Türk boylarıyla aynı nitelikte ve denklikte bir topluluk olarak satılıyor. Aynı dönemde bir başka Hazar mektubunda, Yahudiler bu ülkeye ilk göçtüklerinde devletin ve hükümdarın bulunmadığı ama Hazar halkının orada yaşadığını anlatır.

Çin kaynaklarındaki ismi T’u-kue Ho-sa (Türk Hazarları) veya K’o-sa T’u-küe (Hazar Türkleri) şeklinde yazılır. (Chavannes in, Çin kaynakları eserinde sayfa 136,)

Tabii olarak bu sonuç, Hazarların Güney Sibirya’da Uygur boyları arasında bulmamıza da yardımcı oluyor. Çünkü en eski tarihlerde Uygur boyları arasında sayılan K’o-sa halkının Hazarların ilk atası olduğu gerçeğine götürüyor.

Hazar-Suvar ilişkisi hem kaynakların delaletiyle hem de olgu olarak karşımızda duruyor. Olgu, keskin bir tarihi dönemece girdiklerinden haberimiz olmamasına rağmen 6. yüzyıldaki Suvarların yerine bir sonraki dönemde Hazarların yükselmesidir. Örneğin Oğuz kelimesi yerine Türkmen adının yayılması gibi gözüküyor. Gerçekten de Mesudi, Hazarlara Türkçe “Sabir” farsça “Hazaran” dendiğini söyler. Belazuri ise Suvar asıllı olduklarını bildiğimiz Azarbeycan’daki Kabala kentinden Hazar yerleşimi diye bahseder.

Kendisini İbn Hurdadbih ve daha sonraki dönemden Yakubi’nin desteklediği Belazuri, İran şahı Kubar (488-531) zamanında Kafkasların Güneyindeki Hazarlar’dan bahsederler. Hâlbuki bahsedilen göçebe halkın Suvarlar olduğunu diğer kaynaklardan iyi biliyoruz.Taberi ve Belazuri’de Hüsrev Anu Şirvan (591-628) Zamanında Azerbaycan’dan Hazar ülkesi diye bahsederler. O dönemde Suvarların göçtüğünü biliyoruz. Bundan dolayı tarihçilikte Suvarların Hazar’ın aslını ve temelini oluşturduğu düşünülür.

Tarih her daim bazı boyların bölündüğünü yerine ise güçlenen ve yükselen boyların onların yerini aldığını gösterir. 558 yılında Suvarların gücü Avarlar tarafından kırılır. Meydan boşalınca, bu topraklarda Hazarlar yükselmeye başlar.

Devam edeceğiz inşallah.

Selam ve Dua ile

Necati YÜZÜAK