KURTULUŞ SAVAŞINDA SALGIN

KURTULUŞ SAVAŞINDA SALGIN

1.Dünya savaşında kurşuna sebep ölümlerden çok salgın hastalıklardan dolayı ölen asker ve siviller daha fazla idi. Türk ordusunda savaş başlarken 37.000 adet sabit yatak vardı ki bunun 14.000’i İstanbul’da yer almaktaydı. Zamane Osmanlı ordusundaki kayıtlara göre salgın hastalıklardan ölenlerin sayısı 388.000 kişi idi. Genelde salgın hastalıklar sırasıyla tifüs, dizanteri ve sıtmadan kaynaklanmakta idi. Her Ordugâhta hemen hemen ayrı bir salgın baş gösterdiğinden yakinen şehirlere o hastalıkla mücadele kapsamında hariçten müdahale merkezleri kurulmuştu.

Kurtuluş Savaşı, Anadolu, Kafkasya, Suriye, Lübnan, Mezopotamya coğrafyalarına yayıldığI ve 10 ayrı Ordu tarafından sürdürülmekte olduğundan ayrı ayrı arşiv kayıtlarınca hastalıktan ölenlerin rakamları şu şekilde olup, 1. Ordu 26,099, 2.Ordu 67,414, 3.Ordu 116,182, 4.Ordu 65,207, 5.Ordu 67,848, 6.Ordu 35,319, 7.Ordu 656, 8.Ordu 978, 9.Ordu 1,892, Yıldırım Ordusu 6,344 asker idi. Özellikle kayıtlarda geçen Kafkasya cephesinde kışlar uzun olduğu gibi -40 derecelere düştüğünden mamafih yetersiz beslenme ve kıyafet kaynaklı her gün 300-400 asker hasta halde Hasankale’ye sevk edilmekteydi.

1914 yılı sonunda Sarıkamış faciası ardından Erzurum’da da salgın başlamıştı. Lekeli humma en yüksek mertebeye ulaşarak, Sahra Sıhhıye Müfettişi Umumiyesi lekeli tifoya yakalanarak ölmüştü. 1916 yılında Türk kuvvetleri Erzurum Muhaberesinde 2,546 esir, 2,000 şehit vermiştir. Yaralı ve donan askerlerle birlikte toplam kayıp 13.000 kişidir. 2 Haziran 1915 tarihli Almanya’nın Erzurum Konsolosluğu’nun telgrafında “Erzurum’daki ordugâhta toplanan askerlerin üçte biri hastadır. Öte yandan diğer üçte bir de orduya gelirken yolda firar etmektedir” neşredilmekte idi.

Acı bir gerçekte yaralıların ve hastaların teçhizat yetersizliğinden yaya olarak sevk edildiğidir. Genelkurmay Askeri Arşivi kayıtlarınca bütün cephelerde Hastahanelere giren asker sayısı 2 milyon 500 bin idi. Cephelerde hastalıktan ölenler ise; Kafkas cephesi 116,290, Çapakcur cephesi 67.414, Irak cephesi 33.247, Suriye cephesi 65.205, Çanakkale cephesi 44.407, Galiçya cephesi, Romanya cephesi 681, Karadeniz boğazı 615, Makedonya cephesi 671, Hicaz zayiatı 1.166, Asir zayiatı 218, Yemen zayiatı 630 asker idi.

Özellikle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu, Ortadoğu vilayetleri yanı sıra Karadeniz coğrafyasında da salgın hastalık sirayet etmiştir. Sabit ve sahih Genelkurmay arşivlerince 1914-1918 yıllar arası salgın hastalık ölümleri ise; Sıtma 23.351, Dizanteri 40.000, Dönüşlü Ateş 4.000, Tifüs 26.000, Frengi 150 asker idi. Dört yıllık kurtuluş savaşında salgın hastalıklarla mücadele içinde olan Türk halkı tüm yokluğa rağmen dünya da eşi benzeri görülmemiş dirayet göstererek adını tarih kitaplarına yazmıştır.

Kurtuluş savaşında, 1.yılında 57.462, 2.yılında 126.216, 3.yılında 133.469, 4.yılında 401.859 asker salgın hastalıktan ölmüştür ki sivillerden ölenler yukarıdaki istatistiklerde dahil değildir. Osmanlı Hükümetin talebi üzerine Meclis-i Mebusan’ın 20 Aralık 1915 tarihli oturumunda 1915 senesi Sıhhiye Müdüriyeti Umumiyesinin Emraz-ı Sariye maddesine 1 milyon kuruş ödenek başlangıç ayrılarak zamanla devamı getirilerek 1914-15 mali yılı 12,755,830, 1915-16 mali yılı 15,255,006, 1916-17 mali yılı 24,126,998, 1917-18 mali yılı 36,026,488, 1918-19 mali yılı 47,774,208 kuruş ödenek salgın hastalıklarla mücadele kapsamında bütçelendirilmiştir.

Volkan Yaşar BERBER