TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-20

TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-20

Orta Asya’nın teolojik yapısı

Bölgeyi bir tasavvur edersek eğer. Hindistan’dan Pakistan’dan, Afganistan’dan, İran’dan ve bugünkü Türkistan’daki Türk devletlerinin tamamından, ayrıca Çin’in içindeki Doğu Türkistan’ı da dikkate alırsak o tarihte de bugünkü tarihte de çok çok büyük bir coğrafyadan bahsediyoruz.

Kadim zamanların dini Zerdüştlük, Budizm, Hristiyanlık, Gök tanrı inancı, küçükte olsa Yahudilik bölgenin M.Ö. 5.asırdan M.S. 7.asra kadar yani İslamiyet’in bölgeye gelinceye kadarki süreçte tüm dinler iç içe geçmiştir. Birbirlerini etkilemiştir. Hatta bazı mabetlerde iki inanca ait figürler ve tasvirlere rastlanması bölgenin çok kültürlülük ve kozmopolit yapısını anlatmaya en büyük örnektir.

Uzun kargaşa ve kaostan sonra Türkistan’daki Türk unsurlar topluca İslamiyet’e geçmiş olsa da bir miktar Budizm’i seçen ve orada kalan Türklere de rastlanır. İranlı unsurlar ise hem Zerdüştlükte hem İslam olmak üzere ikiye bölünmüştür.

Yine çok önemli bir etkileşimden bahsedeceğim.

Türkler çoğunluk olarak Hanefi-Maturidi çizgisinde tercih yaparken ve Yunan düşünürlerin eserlerine şerh koyarken, ibadet yerlerinin imarında ve medrese dizaynında Budist tapınaklarında olan küçük onlarca odalı bir avlulu medreseler yapmışlardır. Budizm bölgedeki Türk insanını sadece yapılarda değil, mistik alanda da etkisini devam ettirmiştir. Ayrıca Budist manastırlarında en önemli bir faaliyet olan derleme işi de yine devam etmiştir. Buna en iyi örnek. İlk hadis derleyenlerden olan Ebu İsa Muhammed Tirmizi (824-892) burada Özbekistan’ın Tirmiz bölgesinden idi.

Bu örneği niye verdim. Kadim kültürler ve dinler, bir çırpıda ne yok olur ne de var olur. Dönüşüm için zaman gerekmektedir.

Bölgeye gelen İskender ve sonrası varisleri de mutlaka kendi kültürlerini getirmişlerdir. Kimin kimden ne kadar etkilendiğine dair çok çarpıcı bir örnek daha vereyim.

İskender sonrası bir Generali Afganistan’da kalır ve bir devlet kurar. Başkentini ise Ay Hanım olan bir kent seçer. Ay hanım Türkçe bir isimdir. Kültürel etkileşim böyle bir gerçektir. Bugün bile Afganistan’ın bazı bölgelerinde sarı saçlı mavi gözlü insanlar yaşamaktadır. Binlerce yıldır gelen bir nesil.

Bölgedeki Türklerin en büyük şansı ise İslamiyet sonrası Semerkant’ta yaşamış biri olan İmam Muturidi’nin ortaya çıkmasıdır. Büyük bir alim ve aynı zamanda Sünni İslam’ın kurucusudur. Ortaya koyduğu İslam düşünce sistematiği tüm coğrafyayı etkiler. Akıl, bilim, felsefe, çizgisindeki metodolojisi ile hem insanları, hem de Türk devletlerini etkiler. Türk İslam medeniyetinin de hem başlangıcı hem de aklıdır.

Allah (c.c.) ondan razı olsun inşallah.

Mekanı cennet olsun. Amin!

Not: Yazısı dizisi devam edecek inşallah.

Necati YÜZÜAK

Etiketler: Budist tapınaklar » Budizm » Ebu İsa Muhammed Tirmizi » Gök Tanrı inancı » Hristiyanlık » Necati Yüzüak » Orta Asya’nın teolojik yapısı » TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-20 » Zerdüştlük