TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-14

TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-14

TİCARET

Orta Asya’nın ihracat kalemleri arasında genelde Çin’e satılan vida, sıvılar için basma tulumba ve krank mili gibi yüksek teknolojik mallar da vardı. Lütfen bir düşünün 1500 sene önce başarmışız. Bize ne oldu da bu hale geldik sorusunu niye ve niçin olduğunu sormaktaki gayemi anlayın istiyorum. Ve yakın çağa 17.yüzyıla kadar da gelmişiz.

Sonrası TUFAN!

Yine çok şaşırtıcı olacak.

Çin’e ihraç kalemleri arasında; udlar, arplar, yan fülütler, hem telli hem telsiz, hem yaylı hem yaysız çalgılar da vardı. Ve bize ait olan danslarımızı bile ihraç ediyorduk. Bazı yazarlar bunun İran’dan Çine gittiğini iddia etse de bu mümkün değildi. Tüm dünyanın o asırlarda her konuda ana dağıtım noktası Orta Asya Türkistan’ı idi. Bazı ihraç kalemlerinin bir kısmı İrani olabilir. Ancak bölge tamamen Türklerin devlet çatısı altındaydı.

Çin’e iskemle bile buradan gitmiştir.

Nar, susam, yasemin, nohut ve kuru bakla gibi bir çok ürün maddesinin tohumu da buradan gitmiştir. Keza tohum ekme aleti ile tırpanda Çin’e buradan gelmişti.

Bölgenin müteşebbis insanı, parfümden ilaca, mücevherden işlenmiş çeliğe ve birçok aleti üretir hale gelmişti.

At, vahşi at ve egzotik kuş ticareti bile vardı.

İpek, Çin’den çıkmış olsa da zamanla M.S. 4. asırdan itibaren Buhara, Merv ve Kabil gibi şehirler ipek konusunda uzman olmuş ve kendi ipeğini satar hale gelmiştir.

Bir diğer hikaye kağıt için de geçerlidir. Kâğıdı ilk bulan Çinlilerdir hikayesi…

Türkistan’da kağıt, sanılanın aksine (M.S. 8. asır) M.S. 3. asırda var olduğu ve üretildiği arkeolojik kazılar sonunda ortaya çıkmıştır. Kağıdın; Doğu Türkistan, Turfan, Hoten ve Dunhuang kentlerinde üretildiği, kazılar sonucu ortaya çıkmıştır.

Bölgenin insanı yeni olanı bulup tez zamanda icat edebilme yetisine sahipti. Mesela erken dönem için kâğıtları dut veya bambu liflerinden veya bu ikisinin karışımından yaparlardı. Bu kâğıt hem sert, hem de dayanıksız idi. Oysa Türklerin pamuk lifinden yaptığı kâğıt hem daha esnek hem de dayanıklı idi. Tabii bir de Türkistan’da yetişen pamuğun çok olması ile fiyatta dünyada Türkler ile rekabet edecek kimse kalmadı. Ayrıca ve en önemlisi, Türklerin ürettiği kâğıdın standardı, dünyada ölçü olarak kabul ediliyordu. Tüm dünya piyasası Türklerin elindeydi. Avrupalılar 13. asra kadar kâğıt üretimine başlamamıştı.

Şimdi tüm dünya biliyor ki, Orta Asya Türkistan’ındaki bu muhteşem medeniyet, bazılarının dediği gibi hiç değil.

Arap fetihlerinden bin yıl önce bile ihracata dayalı ekonomiyi kurmayı başarmışlardır. M.Ö. 2. asır gibi.

Türkistan’ın aydınlanma çağında hâkim olan psikoloji; meraklı olması, açık görüşlü olması, yenilik konusunda açık olmasıdır. Ama en önemlisi bilgiye sahip olmasıdır.

Taklit edeceğiniz bir ürün için bile bilgi gerekmektedir.

Not: Yazısı dizisi devam edecek inşallah.

Necati YÜZÜAK

Etiketler: arplar » Necati Yüzüak » Orta Asya’nın ihracat kalemleri » ticaret » Türkistan’da kağıt » TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-14 » udlar » yan fülütler