TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-22

TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-22

Bağdat-2

Geçmiş dönemde Yunanlılar Roma’nın kültürel hayatını etkilemişlerdi. Ancak ne askeri, ne iktisadi ne diğer konularda hiç bir etkisini göremezsiniz. Oysa Abbasi devrinde Türkler hilafet hariç neredeyse çok şeyi kontrol edebiliyorlardı. Örneğin Türkistan’dan gelen yüksek vergiler olmasa idi, hilafetin nasıl bir gelir kaynağı olabilirdi ki.

30 Temmuz 762 de kadim Babil’in kalıntıları arasında dolaşan ve sonra Bağdat şehrini planlayan ve imar eden Mervli Nevbaht’dır. Yani Arap değildi. Daha sonra oğlu ilk kütüphanenin kurulmasını ve yönetilmesini ardından da çoğaltılmasını sağlar.

Ayrıca halife Mansur’dan başlayıp süre gelen süreçte bir Türk aile Bermekiler hilafetin vezirlik yani idari ve askeri yönetiminin tamamını üstlenirler. Bu aile Türkistan’dan gelen kitapların, Yunandan gelen kitapların ayrıca Hinduizm ve Budist keşişlerinden elde edilen tüm eserlerin tercüme işini üstlenirler. Bu iş öyle sıradan bir iş değildir. Çok büyük paralar gerektirmektedir. Aile bunun tüm finansını karşılar. Çeviriler Arapçaya yapılır. O dönemde Orta Doğu’da ise ne büyük bir kent ne de klasikler arasına girmiş bir kültürel etkinlik vardır. Bermeki ailesi 803 yılında halife Harun Reşit tarafından öldürülürler. Çünkü Bermeki ailesi hilafet içinde çok büyük bir güce erişmişti.

Bağdat’ı Bağdat yapan Bermekilerin Başlattığı bu tercüme sayesinde kısa zamanda tüm bölgede okur yazar kitlesinin oluşumunu sağladı.

İlk kez Arap İslam dünyası batının, Akdeniz’in klasik dönemine ait yazarların eserlerini okuma fırsatı buldu. Bu öyle bir süreç ki devam eden yıllar boyunca; Aristo, Batlamyus, Öklid, Aristarkas, Arşimet, Nikomeles, Hipatkus ve Heron’da vardı. Çünkü bölge insanı Yunancayı hiç bilmiyordu. Çevirileri daha çok Türkistanlı ilim adamları yapmaktaydı. Öklid’i tercüme eden Mervli Ali bin Sehl Taberidir. (838-870)

M.Ö. 323-283 yılları arasında yaşamış olan Batlamyus’un eserleri de yine bu dönemde çevrilmiştir. Bermerkiler sadece bir alanda değil matematik, gök bilimi, coğrafya, fizik, tıp alanı gibi birçok alanda eserleri getirtip çevirtmişlerdir. O devre göre çok da pahalı olan bu işi Bermekiler’in parası ile yapılmıştır. Belki de bu sayede hilafet içinde uzunca bir süre vezirlik makamını işgal etmişlerdir.

Ayrıca Türkistan’daki o güne kadar gelen tüm eserler de bu dönemde Arapçaya çevrilmiştir. Çünkü Türkler adı hiç anılmayan (Aydınlanmanın) ilk büyük icracıları idi. Hem fikri, hem uygulamada hem de gelen zamana ait her konuda neredeyse söyleyecek bir sözleri var idi.

Not: Yazısı dizisi devam edecek inşallah.

Necati YÜZÜAK

Etiketler: Aristarkas » Aristo » Arşimet » Bağdat » Bağdat şehrini planlayan ve imar eden » Batlamyus » Batlamyus’un eserleri » bir Türk aile Bermekiler » Coğrafya » fizik » gök bilimi » Halife Mansur » Heron » Hipatkus » matematik » Mervli Ali bin Sehl Taberi » Mervli Nevbaht » Necati Yüzüak » Nikomeles » Öklid » Roma’nın kültürel hayatı » tıp » Türkistan » TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-22 » Yazı Dizisi