TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-24

TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-24

Türkistanlı Seyyah Âlimler-1

Orta Asya Türkistan’ında büyük ticaret merkezi olan kentlerin ekonomileri kıtalar arası ticaretin üzerine kuruluydu. Halife Memun, kütüphanesi için eleman toplarken (o tarihte elemanı bile yoktu Abbasi Hilafetinin) Türkler; Orta Doğu, Hindistan, Çin ve Avrupa arasındaki uzun mesafeli ticaret güzergâhlarını tam bin yıldır kullanmaktaydı. M.Ö. 5.asıra kadar erken bir tarihte Sogdia ve Harezm gibi bölgelerdeki Orta Asyalılar, İran’ın Başkenti Persppolis’e, Mısır’daki Memfis’e ve hatta Nubya sınırındaki Fil Adası’na kadar gidebiliyorlardı.

Burada sizinle bir bilgi paylaşmak istiyorum; Prof. Dr. Bahattin Ögel hocanın başyapıt eserlerinden olan “Büyük Hun İmparatorluğu 1” adlı eserinden (1981 baskısı) bir paragraf ile katkı yapmak istiyorum.

“Batı’dan Çin’e gelen ticaret yolları hakkında kesin bilgilerimiz vardır” ancak incelediğimiz bu çağda ve hatta daha sonra bile Çin’in batı kapıları Çinlilerin elinde değildi. Tanrı Dağları, Doğu Türkistan ve Kansu üzerinden gelen ticaret yolları Orta Asyalı kavimlerin yurtları idi. Yani muhtelif Türk boylarının yurtları idi. Bu kavimler Çin’in içindeki Wei Irmağı kıyılarına kadar inebiliyorlardı. M.Ö 461’den sonra Çinlilerin ilgileri bu kapıya doğru yönelecektir. Ancak Çin sınırlarını aşamayacaklardır. Zaman zaman Tibetliler sızmak istemiş ancak mümkün olmamıştır. Onun için Çin Seddi’nin bu duvarları M.Ö. 300’den sonra anca yapılabilmiştir.

Tüm bu bilgiler Çinli seyyah Chang K’ien’in raporlarından öğrenmekteyiz. M.Ö. 138 yılında Çin’den yola çıkmış ve M.Ö. 125 yılında Çin’e geri dönmüştür. Tüm Batı Türkistan’ı gezmiş, gördüğü her şeyi hatta her bitkiyi bile değerlendiren bu Çinli Seyyahın gezi ve hatıraları ilk Çin tarihi olan Siçi’nin 123. bölümünde detaylıca anlatılmıştır.

Önemli bir detay daha var; Doğu Türkistan’ın Doğu kapısı önceleri Yüecilerin elinde idi. Mete Han’ın Yüecileri savaşta  yenmesi ile bu ipek yolunun tamamı Türklerin eline geçmiştir.

Bu bilgiler ayrıca Japon bilginleri Shigero Kato ile Hsiaa Matsuda tarafından da aynı şekilde görüş beyan etmişlerdir. Mete Han sağlığında büyük oğlu olan sonra yerine geçecek olan Sol Beyi konumundaki oğluna Batı Çin’in çıkış kapısı olan şehirde, uzun bir süre görevlendirmiştir.

Böylesi bir bilgiyi şunun için sizlerle paylaştım!

Türk Devletleri, binlerce yıl İpek Yolu’nun hem kontrolünü, hem güvenliğini, hem de ticaretten paylarını almıştır. Yüzyıldır İngiliz’in elinde olan bu yol, şimdi sanırım ABD’ye geçmek üzeredir.

Ne gariptir İpek Yolu’nun tüm çıkış yollarında Türk devletleri var. Devlet aklı bu işte!

Geçmiş tarih için Türkler sadece savaşı bilirler tezi yanlıştır. Aklı ve onun gereği olarak uluslararası dış ticaretin önemli bir unsuru olmuşlardır.

Şimdi bunun medeniyet üzerindeki etkilerini konuşacağız. Çünkü seyahat edenler sadece tüccarlar değildi. Aynı zamanda âlimler de seyahat ediyordu.

Not: Yazısı dizisi devam edecek inşallah.

Necati YÜZÜAK

Etiketler: Batı Türkistan » Çin Seddi » Çin Seddi tarihi » Çinli seyyah Chang K'ien » Hsiaa Matsuda » İpek Yolu » Japon bilginleri » Mete Han » Necati Yüzüak » Shigero Kato » SİÇİ » Tibetliler » Türk Devletleri » TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-24 » Türkistanlı Seyyah Âlimler » Yüeciler » Yüeciler kimdir