TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-27

TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-27

Türkistanın Seyyah Alimleri-4

Habeş aynı zamanda matematikçi idi. İlk kez gölge zil adlı bir kavram ortaya koydu. Bu kavram modern trigonometride tanjantınkine benzer bir işleve sahipti. Ardından kotanjant nosyonunu bulmuş ve ilk tablolar üzerinde çalışmıştı. Ayrıca bilim, mühendislik ve yön bulmada hayati olan yardımcı trigonometrik fonksiyon tablolarını hesaplayan ilk isim Habeş’ti.

Bir diğer Türkistanlı âlim ise, gök bilimci Ahmed El Fergani’dir. (797-860) Özbekistan’ın Ferghana bölgesindendi. En meşhur kitabı Yıldız İlmi ve Gök Cisimlerinin Hareket Şekilleri adlı eseridir. Fergani’nin en belirgin mahareti yazdıklarının anlaşılır olmasıydı. Bu sayede batıda eserleri çok büyük ilgi görmüştür. Okurları arasında Christopher Colombus’da vardır.

12. Asır ila 16.asır arasında birçok defa tercümesi yapılan Cevami adlı eseri Dante’nin ilahi komedya ve şölen isimli eserlerinde gökbilimine yaptığı atıfların kaynağı olmuştur.

Gelelim Harezmi’ye. (780-850) Bunca âlimin güneşi gibidir. Aral gölünün güneyinde ve doğusunda kalan çöl ve engebeli bir araziden oluşan Harezm bölgesindendi. 50 sene boyunca Bağdat’ta bir göçmen olarak yaşar ve didinir. Müthiş bir zekâsı vardır. Cebiri sistemli hale getiren ve adını koymuştur. 500 sene boyunca bu temel üzerine lineer (değişmesi bir doğruyla gösterilebilen) ikinci dereceden denklemlerin çözümü bu sayede olmuştur.

Harezmi, dünya üzerindeki 2402 konumunun net enlem ve boylamlarını tespit etmiştir.

Bilim tarihi çalışmalarının tanınmış isimlerinden olan Belçikalı araştırmacı Georgu Sarton Harezmi için “Zamanın En Büyük Matematikçisi ve tüm zamanların en büyüklerindendir” demiştir. Eserlerinin birçoğu kaybolmuştur. Sadece cebir ve coğrafya üzerine yazdıkları bugüne ulaşabilmiştir.

Batılı Adelord (1080-1152) araştırmacı bir gezgindi. Önce Fransa, İtalya sonra Antakya ve Doğu Akdeniz kentlerine gitmiştir. Seyahatinden dönüşte elinde Harezmi’ye ait aritmetik kitabı ile İspanya’daki bir aratan ele geçirdiği gök biliminin kısaltılmış tablolarını içeren iki eserle dönmüştür. Hemen bu iki kitabı Latinceye çevirir. Bu iki eser İngiltere ve Avrupa da 16.asrın sonuna kadar matematik alanındaki ilk eser olur. Ders kitabıdır artık. Tabiki bu Latince tercümeler sayesinde Harezmi bilim dünyasındaki mümtaz yerini korumuştur.

Kısaca Cebir olarak bilinen bu eserini âlimler için değil uygulama alanındaki kişiler için yazmıştır. Miras, Vasiyet, Üleştirme, Hukuk davaları ve ticaret gibi sürekli karşılaşan sorunların çözümü için yapmıştır. Toprakların ölçülmesi, kanalların açılması, geometrik hesaplar ve mühendislik alanı için yazmıştır.

Harezmi’nin Cebiri kendisinin “AZALTMA” ve “DENGELEME” diye adlandırdığı iki işlem üzerine kuruluydu.

Not: Yazısı dizisi devam edecek inşallah.

Necati YÜZÜAK

Etiketler: Ahmed El Fergani » AZALTMA » Batılı Adelord » Cevami » Christopher Colombus » Dante » DENGELEME » Gök Cisimlerinin Hareket Şekilleri » Habeş » Harezmi’nin Cebiri » kotanjant nosyonu » Necati Yüzüak » trigonometrik fonksiyon » trigonometrik fonksiyon tablosu » TÜRKİSTAN’ın Kayıp Aydınlanması-27 » Türkistanın Seyyah Alimleri-4 » Yıldız İlmi » Zamanın En Büyük Matematikçisi ve tüm zamanların en büyüklerindendir