YUSUF HAS HACİB ve KUTADGU BİLİG

YUSUF HAS HACİB ve KUTADGU BİLİG

Yusuf Has HACİB, Karahanlılar Devleti zamanında yaşamış meşhur bir şair ve düşünür dür. Kutadgu Bilig adı verilen eserini 1068 yılında Balasagun şehrinde 18 ay süren çalışması sonucunda 1069 yılında tamamlamıştır.

Kutadgu Bilig demek; mutluluk veren bilgi, hükümet olma bilgisi anlamına gelmektedir. Lütfen bakın bin yıl önce Müslüman Türkler bilgiye ne kadar çok önem vermektedir. Bireysel mutluluk da devleti yönetmek de bilgiden geçmektedir. Maturidi’nin açtığı yol olan “Akıl ve Bilim” burada da devam ediyor.

Kutadgu Bilig, Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır. Çok önemli bir detayı ise Türkçe yazılmış olmasıdır. Eser 6645 beyit ve ayrıca 173 dörtlükten meydana gelmiştir. Bugün bile böyle bir eserin çok çok küçüğünü bile yazmaktan uzağız. Hem bireyi hem devleti anlamak ve anlatmak, müthiş bir feraset ve basiret, bilgi ve kültürdür. Bugün maalesef bundan çok uzağız.

Yusuf, tamamladığı eserini Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Han’a takdim eder. Kendisine han tarafından “Has Hacib yani Uluğ Has Hacib” unvanı verilir.

Kutadgu Bilig eseri, dört ana karakter arasında geçen diyaloglardan oluşmaktadır. Eserdeki bu dört ana karakterin her birinin belirli bir sosyal rolü vardır ve her biri belirli bir değeri temsil eder. Lütfen içeriğine bakın.

Kündogdı hükümdarı, adalet ve hukuku temsil eder.
Aytoldı, vezirdir devleti temsil eder.
Ögdülmüş, aklı temsil eder.
Odgurmuş ise kanaat ile akıbeti temsil eder.

Böylesi bir tanzim ve dizaynı, kimlerin neyi nasıl temsil edeceğini bugüne kadar bize kimse anlatmadı.

Kutadgu Bilig eserinden bugün dünyada üç nüsha var. İkisi Avrupa başkentlerinde, üçüncüsü Özbekistan’ın Fergana ilindedir. İki nüsha Avrupa’ya nasıl götürüldü çok önemli bir konudur ve sorgulanmalıdır.

Yusuf Has Hacib, hükümdara hitaben yaptığı bir konuşmada şunları söyler:

Yönetiminin altında bulunan halkın, senin üzerinde üç hakkı vardır. Gümüş ayarların korunması, halkın doğru yasalar ile korunması, yönetilmesi ve ulaşım yollarının korunmasıdır.

Senin de halkın üzerinde üç hakkın var der: Vergileri zamanında ve tam olarak ödemesi, kurallara uymaları, dostunla dost, düşmanınla düşman olmalarıdır.

İşte biz, böylesi kadim bir Türk kültüründen geldik.

Yusuf Has Hacib sonra bireylere hitap ederek şunları söyler:

Yalnız kendi menfaatini gözeten dosta gönül bağlama, fayda görmez ise sana düşman olur. Ondan vazgeç.
Öfke ve gazap ile işe yaklaşma, eğer yaklaşırsan ömrünü heder edersin. Kötülük değersiz olduğu için onu yapanda değersizdir.
Kara toprağın altındaki altın taştan farksızdır, oradan çıkınca beylerin başında tuğ tokası olur.
İnsana insanlığı nispetinde mukabelede bulun, böyle mukabelede bulunduğu için insana insan adı verilmiştir.
İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur. İnsanı dil kıymetten düşürür. Ve insan dili yüzünden başı belaya girer.
Söz ağızda iken sahibinin esiridir. Ağızdan çıktıktan sonra sahibi onun esiridir.
Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur. Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.
Allah’a sığın. Onun emrine itaatsizlik etme.
Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür. İnsan sözünü dili ile söyler, sözü iyi olursa yüzü parlar.
Allah’tan ne gelirse razı ol.

Rabbim razı olanlardan eylesin. Nasihat alanlardan eylesin.

Vesselam

Necati YÜZÜAK

Tweetle

Paylaş

0 Paylaşımlar